ရခိုင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္

ေအာင္ေကာင္းမြန္

(၂ဝ) ရာစုေနာက္ပုိင္းႏွင့္(၂၁)ရာစုအဝင္ကာလမ်ားတြင္ ကမၻာ့လူ႔ အဖြဲ႔အစည္းသည္ ႏုိင္ငံမ်ား၊ လူမ်ိဳးမ်ားအေနျဖင့္ ႏုိင္ငံေရးနယ္ပယ္၌ သိသိသာသာ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚလ်က္ရွိၾကေပသည္။ အထူးသျဖင့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၏ သီးျခားအေတြးအေခၚႏွင့္ ဦးတည္ခ်က္ ရည္မွန္းခ်က္မ်ား၊ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားမွာ ယခင္ရာစုႏွစ္မ်ားႏွင့္မတူ အလြန္ထူးျခားစြာ ေျပာင္းလဲ ျဖစ္ေပၚလ်က္ရွိေပသည္။ ဤကဲ့သို႔ ကမၻာ့လူအဖြဲ႔အစည္း တရပ္လံုး ထူးထူးျခားျခား၊ လူပ္လူပ္ရြရြ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚလ်က္ရွိေနေသာကာလတြင္ ရခုိင္လူ႕အဖြဲ႔အစည္း၏ အမ်ိဳးသားေရး လူပ္ရွားမႈ အေျခအေနမ်ားကိုလည္း ေလ့လာ ဆန္းစစ္ရန္လိုအပ္သကဲ့သို႔ ကမၻာ့လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ား အရွိန္အဟုန္ျဖင့္ ေျပာင္းလဲျဖစ္ေပၚလ်က္ရွိေသာကာလတြင္ ရခုိင္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းသည္ လူ႔ အခြင့္အေရး၊ ဒီမိုကေရစီေရး၊ လူမ်ိဳးမ်ားတန္းတူေရး စသည့္ အခြင့္ေရးမ်ား ဆိတ္သုဥ္းၿပီး အေမွာင္ထုဖံုးလႊမ္းေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၌ပင္ ဆက္လက္ေနလိုၾကသလား၊ သို႔မဟုတ္ လူ႔အခြင့္အေရး၊ ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရး၊ လူမ်ိဳးမ်ား တန္းတူရည္တူ အခြင့္အေရးမ်ား ျပည့္ဝသည့္ အဖြဲ႔အစည္းသစ္ကိုပင္ လိုလားႏွစ္သက္ၾကသလား။ ဤေမးခြန္းသည္ မိမိကိုယ္တုိင္ႏွင့္တကြ ရခုိင္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုလံုးကို ေမးျမန္းဆန္းစစ္ရမည့္ အေျခအေနပင္ျဖစ္ေပသည္။

လူသားတုိင္းသည္ လူ႔အခြင့္အေရး၊ ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရး၊ လူမ်ိဳး အလိုက္ဂုဏ္သိကၡာရွိရွိႏွင့္ တန္းတူရည္တူ အခြင့္အေရးမ်ားရွိေသာ လူ႔အဖြဲ႔ အစည္းသစ္ကိုလိုလားၾကေပလိမ့္မည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ဒီမိုကေရစီအေရး၊ တန္းတူေရးတြက္ တမ်ိဳးသားလံုး ၾကိဳးပမ္းၾကရေပမည္။ ဤၾကိဳးပမ္းရာတြင္ ရခုိင္လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၏ အတိတ္၊ ပစၥဳပၸန္အေနအထားမ်ားကို အေလးအနက္ျပဳ၍ ဆန္းစစ္ရန္ လိုအပ္လာေပသည္။

ရခုိင္ေဒသသည္ ေမယုျမစ္၊ ကုလားတန္ျမစ္၊ ေလးျမိဳ႔ျမစ္စေသာ ျမစ္တို႔၏ ျမစ္ဝွမ္းေျမျပန္႔ေဒသမ်ားျဖစ္သည္။ ေတာင္ဘက္တြင္ ပင္လယ္ႏွင့္ က်န္သံုးဘက္တြင္ ေတာင္တန္းျမင့္မ်ား ဝန္းရံလ်က္ရွိသည္။ ျမစ္ဝွမ္းေျမျပန္႔ တို႔မွာ ေျမၾသဇာအထူးေကာင္းမြန္ေသာေၾကာင့္ ထုိေဒသမ်ားတြင္ ရခုိင္လူ႔ အဖြဲ႔အစည္းတို႔သည္ ဘီစီ(၂၆၆၆) မတုိင္မီကာလကထက္ပင္ ေရွးက်စြာ ေနထုိင္လာခဲ့ၾကသည္။ ပထမ ဓညဝတီကို ဘီစီ(၂၆၆၆)ခန္႔တြင္ မာရာယုမင္းသည္ ထီးနန္းတည္ကာ ႏုိင္ငံကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ မာယာယုမင္း တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ တုိင္းႏုိင္ငံ မင္းဆက္ေပါင္းမွာ (၅၄)ဆက္ရွိခဲ့သည္။ ပထမ ဓညဝတီသည္ ႏွစ္ေပါင္းတေထာင္ေက်ာ္မွ် တည္တန္႔ခဲ့ၿပီးေနာက္ ဒုတိယ ဓညဝတီေခတ္ တေခတ္ေပၚထြန္းလာခဲ့သည္။ ထုိဓညဝတီေခတ္တြင္ ထင္ရွားေသာ မဟာစႏၵာသူရိယ မင္းလက္ထက္၌ အေနာက္မဇၥိ်မေဒသတြင္ ပြင့္ေတာ္မူသည့္ ”ေဂါတမဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားရွင္”သည္ ကိုယ္တုိင္ကိုယ္က် ရခုိင္ျပည္သို႔ ၾကြေရာက္ေတာ္မူကာ သာသနာ ျပဳခဲ့ေလသည္။ “စႏၵသူရိယ”မင္း၏ ပင့္ဖိတ္ခ်က္အရ “စႏၵသူရိယ”မင္း ေဆာက္လုပ္လႉဒါန္းေသာ ေက်ာင္းေတာ္တြင္ (၇)ရက္တုိင္တုိင္ သီတင္းသံုးေတာ္မူသည္။ မင္းႏွင့္တကြ ျပည္သူ အေပါင္းတို႔အား တရားေရေအးမ်ား တုိက္ေၾကြးကာ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား ျဖစ္လာေစခဲ့ေပသည္။

ထုိစဥ္က “စႏၵသူရိယ”မင္း၏ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အရ “ေဂါတမ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားရွင္” ႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ် ညီမႈရွိေသာ ဗုဒၶရုပ္ထုေတာ္ တဆူကို တည္ထားကိုးကြယ္ႏုိင္ရန္ ဗုဒၶြကိုယ္ေတာ္တုိင္ ခြင့္ျပဳမိန္႔ၾကားခဲ့ေလသည္။ သို႔ျဖင့္ ရတနာကိုးပါးျဖင့္ၿပီးေသာ ဆင္းတုေတာ္တဆူကို သြန္းလုပ္ၾကရာ ဗုဒၶၶြကိုယ္ေတာ္တုိင္ ရင္ေငြ႔ေတာ္ ခုနစ္ဆုပ္ယူ၍ ဦးေတာ္ကိုျဖည့္ဆည္းခဲ့သည္။ စႏၵာသူရိယမင္းႏွင့္တကြ ဗုဒၶၶြဘာသာဝင္မ်ား ျဖစ္လာၾကေသာ ျပည္သူ အားလံုးတို႔က ရုပ္တုေတာ္အား “မဟာျမတ္မုနိ” ျမတ္စြာဘုရား ဟူ၍ သမုတ္ၾကကာ ေနာင္အစဥ္အျဖင့္ ေခၚေဝၚပူေဇာ္ခဲ့ၾကေလသည္။ ထုိစဥ္ ကာလကပင္ ရခုိင္တို႔သည္ ေၾကးသြန္းပညာကို တတ္ေျမာက္ေနသည္ ဆိုသည္မွာ ထင္ရွားပါသည္။

ကမၻာေက်ာ္ အဂၤလိပ္စာေရးဆရာႀကီး ေမာရစ္ေကာ္လစ္က (The Land of the Great Image) ဟူ၍ သမုိင္းဝင္ စာအုပ္တအုပ္ကို ေရးသား ျပဳစုခဲ့သည္။ ထုိစာအုပ္၏ ျမန္မာလိုေခါင္းစဥ္မွာ “ရုပ္တုေတာ္ႀကီးတည္ရွိရာ တုိင္းႀကီး” ျဖစ္ၿပီး၊ မဟာျမတ္မုနိ ရုပ္တုေတာ္ႀကီး၏ ႀကီးက်ယ္ ခမ္းနားမႈ သမုိင္းအရ တန္ဖိုးမျဖတ္ႏုိင္မႈႏွင့္ မဟာျမတ္မုနိရုပ္တုေတာ္ႀကီး တည္ရွိရာ ဓညဝတီရခုိင္ျပည္ႏွင့္ ရခုိင္လူ႕အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၏ ထုိစဥ္က တိုးတက္မႈ ၾကြယ္ဝမႈမ်ားစသည္တုိ႔ကို တခမ္းတနား ေဖၚက်ဴးေရးသားထားပါသည္။

“ေမာရစ္ေကာ္လစ္”ကဲ့သုိ႔ေသာ ခရစ္ယာန္ဘာသာစာေရးဆရာႀကီးကပင္ မဟာျမတ္မုနိရုပ္တုေတာ္ႏွင့္ ရခုိင္လူ႕အဖြဲ႔အစည္းမ်ား အေၾကာင္းကို နက္ရိႈင္းစြာေလ့လာၿပီး ဤမွ်ခမ္းခမ္းနားနား၊ ေလးေလးစားစား ေရးသားေဖၚျပျခင္းမွာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုတြင္ အမွန္တကယ္ရွိေနေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ား အရည္အေသြးမ်ား၏ အမွန္တရားကို ရွာေဖြတင္ျပခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္ေပသည္။

ဓညဝတီျပည္ႀကီး ပ်က္စီးယိုယြင္းခဲ့သည့္ ေနာက္ပုိင္းတြင္လည္း “ေဝသာလီ”ေခတ္ႏွင့္ “ေျမာက္ဦး”ေခတ္တို႔မွာ သမုိင္းအရ ထင္ရွားေသာ ရခုိင္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားအျဖစ္ ေပၚေပါက္ခဲ့ေပသည္။

ရခုိင္ပေဒသရာဇ္မ်ားသည္ အင္အားေတာင့္တင္းေသာအခါ ပေဒသရာဇ္အင္ပါယာမ်ားကို ခ်ဲ႕ထြင္ခဲ့ေသာ္လည္း အမ်ိဳးသား စည္းလံုး ညီညြတ္မႈ ပ်က္ျပားၿပီးအင္အားမ်ား ယုတ္ေလ်ာ့က်ဆင္းေသာအခါ က်ဴးေက်ာ္သိမ္း ပုိက္မႈကို ခံၾကရၿပီး၊ ပေဒသရာဇ္တို႔၏ ထီးနန္းပါ ေပ်ာက္ခဲ့ရေလသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာဘုရင္ဘိုးေတာ္ဘုရားသည္ ခရစ္သကၠရာဇ္ (၁၇၈၄)ခုႏွစ္တြင္ ရခုိင္ျပည္ကို တုိက္ခုိက္ သိမ္းပုိက္ခဲ့သည္။ မဟာသမတမင္းႏွင့္တကြ အေျမာက္လက္နက္၊ ရတနာေရႊေငြပစၥည္းမ်ားအျပင္ရခုိင္ျပည္သူတို႔ အျမတ္တႏုိး ကိုးကြယ္ၾကေသာ မဟာျမတ္မုနိ ရုပ္ပြားေတာ္ႀကီးႏွင့္ ယိုးဒယား ေၾကးရုပ္တုပစၥည္းမ်ားကိုပါ ယူေဆာင္သြားခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေနာက္ ရခုိင္ျပည္ကို အၿပီးအပုိင္ သိမ္းပုိက္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေလသည္။ ရခုိိင္မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္ကိုသာ ထီးနန္းတင္ ေပးလိမ့္မည္ဟူ၍ အထင္ရွိခဲ့ၾကေသာ္လည္း လက္ေတြ႔တြင္ ဤသို႔မဟုတ္ေသာအခါ၊ မေက်မနပ္ျဖစ္လ်က္ ဆူပူေတာ္လွန္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာေစခဲ့သည္။ ထုိေတာ္လွန္မႈမ်ားအနက္ ထင္ရွားေသာ ေခါင္းေဆာင္တဦးမွာ ရခုိင္မင္းသား ”ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံ”ျဖစ္သည္။

ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံသည္ ခရာဇ္သကၠရာဇ္(၁၈၁၁)ခုႏွစ္တြင္ စစ္တေကာင္းနယ္မွ လူအင္အား တေသာင္းခန္႔ကို စုစည္း၍ ရခုိင္ျပည္ကို ျပန္လည္တုိက္ခုိက္ခဲ့ရာ ရခုိင္ျပည္ကို ျပန္သိမ္းယူႏုိင္ခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ျမန္မာဘုရင္သည္ စစ္သည္ဗုိလ္ပါ အေျမာက္အမ်ားကို ေစလႊတ္၍ ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံအားတုိက္ခုိက္ရာ ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံ အေရးနိမ့္၍ ျမန္မာတပ္မ်ားက ရခုိင္ျပည္ကို သိမ္းယူခဲ့ျပန္သည္။

ဗုိလ္ခ်င္းပ်ံသည္ အႀကိမ္ႀကိမ္ ေတာ္လွန္တုိက္ခိုက္ေသာ္လည္း ရခုိင္တမ်ိဳးသားလံုးအတုိင္းအတာျဖင့္ စည္းလံုး ညီညြတ္မႈ မရွိျခင္းေၾကာင့္ ေအာင္ျမင္မႈမရရွိခဲ့ေပ။ ရခုိင္ျပည္သည္လည္း ျမန္မာပေဒသရာဇ္တို႔ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ကာ ထီးနန္းပါ ေပ်ာက္ခဲ့ရေလသည္။

(၁၈၂၄)ခုႏွစ္တြင္ ပထမ အဂၤလိပ္ျမန္မာစစ္ပြဲျဖစ္ပြားခဲ့ရာ ျမန္မာတို႔ ရႈံးနိမ့္ခဲ့သည္။ (၁၈၂၆)ခုႏွစ္ေဖေဖၚဝါရီလ (၂၄)ရက္ေန႔ တြင္ ရႏၲပိုစာခ်ဳပ္ ကို ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့သည္။ ထုိရႏၲပိုစာခ်ဳပ္အရ ရခုိင္ျပည္သည္ ျမန္မာပေဒသရာဇ္ အင္ပါယာလက္ေအာက္မွ အဂၤလိပ္ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီလက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။ ထုိသို႔က်ေရာက္ၿပီး ႏွစ္အတန္ၾကာေအာင္ ရခုိင္ေဒသသည္ မျငိမ္မသက္ရွိခဲ့သည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တည္ေထာင္ၿပီး (၂) ႏွစ္ခန္႔အၾကာတြင္ ရခုိင္မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္မ်ား ဦးစီးၿပီး ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕သမားမ်ားကို ေတာ္လွန္ခဲ့ၾကသည္။ ယင္းေတာ္လွန္ေရးကို ေဒးဝန္ႀကီး “ေအာင္ေက်ာ္ရႊီ” ျမိဳ႔သူႀကီး ေအာင္ေက်ာ္ဇံႏွင့္ မင္းသားႀကီး”ေရႊဘန္း” တို႔က ဦးေဆာင္ခဲ့ၾကသည္။

ထိုပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ သူ႔ကြ်န္မခံလိုေသာစိတ္ မိမိအမ်ိဳးသားမ်ားကို လြတ္ေျမာက္လိုေသာစိတ္၊ ကိုယ့္ထီး ကိုယ့္နန္းကို ျပန္လည္ ထူေထာင္လိုေသာစိတ္ႏွင့္ အမ်ိဳးသားဇာတိေသြးဇာတိမာန္ျဖင့္(၁၈၂၇)ခုႏွစ္တြင္ၿဗိတိသွ် တို႔ကို ေတာ္လွန္ခဲဲ့ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ အမ်ိဳးသားသစၥာေဖါက္တုိ႔၏ ႀကံစည္မႈေၾကာင့္ အဖမ္းအဆီးမ်ားခံရၿပီး၊ မင္းသားႀကီးေရႊဘန္းမွာ ေထာင္ဒဏ္ တသက္တကြ်န္းႏွင့္ ေဒးဝန္ႀကီးႏွင့္ ျမိဳ႔သူႀကီးတို႔မွာ ေထာင္ဒဏ္မ်ား အသီးသီးက်ခံရသည္။ မင္းသားႀကီးသည္ အက်ဥ္းက်ခံေနစဥ္ အစာငတ္ခံ ဆႏၵျပခဲ့သည္။ ယင္းသို႔ ဆႏၵျပ၍ (၄၁)ရက္ေျမာက္ေန႔တြင္ ဘဝတပါးသို႔ ေျပာင္းသြားခဲ့ရသည္။ မင္းသားႀကီးသည္ ေသအံ့မူးမူး အခ်ိန္တြင္-”မင္းသားအမွန္၊ ငါလ်င္ႀကံဆ၊ ႏုိင္ငံရပ္စီ၊ တုိင္းျပည္အတြက္ ကိုယ့္အသက္ကို၊ ရက္စက္ စြန္႔ခြာ၊ ကုလားရြာ၌၊ ခႏၾၶြာရုပ္ေလာင္း၊ ဘဝေျပာင္းလိမ့္” ဟူ၍ တုိင္းျပည္အတြက္ မိမိအသက္ကို ပဓါနမထားပဲ ၾကိဳးပမ္းခဲ့ပံုႏွင့္- “ငါ့လမ္းေၾကာင္းကို၊ ေကာင္းေကာင္းလိုက္နာ၊ ျပည္ဓညာကို၊ တခါမုခ်၊ ငါတို႔ရအ့ံ”ဟူ၍ သူလမ္းေၾကာင္းအတုိင္း အသက္ကိုစြန္႔၍ ၾကိဳးပမ္းၾကပါလွ်င္ တေန႔တခ်ိန္တြင္ ဓညဝတီျပည္ႀကီးကို ျပန္လည္ရရွိႏုိင္မည္ျဖစ္ေၾကာင္းကို ေထာင္နံရံတြင္ ေသြးျဖင့္ေရးေသာရတုျဖင့္ ေနာင္လာ ေနာက္သား ရခုိင္ျပည္သားမ်ားကို မွာၾကားခဲ့ေပသည္။ မင္းသားႀကီးေရႊဘန္း၏ မွာတမ္းရတုသည္ အက်ဥ္းက်ခံေနရစဥ္ ေထာင္နံရံမွာ ေရးခဲ့ျခင္းျဖစ္ေသာ္လည္း ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္၊ ျပည္ခ်စ္ လူငယ္လူရြယ္မ်ား၏ ႏွလံုးသားဝယ္ေရးထုိးခဲ့ဘိသကဲ့သို႔ စြဲထင္လ်က္ ရွိေပသည္။

မင္းသားႀကီးေရႊဘန္းေသေသာ္လည္း သူ၏အမ်ိဳးကို ခ်စ္စိတ္ႏွင့္ ဇာတိမာန္ကား ကမၻာေျမတည္ေနသ၍ တည္မည္သာ ျဖစ္ေပသည္။ ထုိလူမ်ားအနက္ ကြန္းေက်ာင္းကြ်န္းမွ ေပၚေပါက္ခဲ့ေသာ “ငေမာက္”ဆုိသူသည္ ထင္ရွား၏။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ား၏ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး၊ အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရး ေတာ္လွန္မႈမ်ားသည္ တျပည္လံုးအတုိင္း အတာျဖစ္ စည္းရံုးႏုိင္မႈမရွိျခင္းႏွင့္ လက္နက္အင္အား မမွ်ျခင္းေၾကာင့္ ရႈံးနိမ့္ခဲ့ရေပသည္။ (၁၈၅၇)ခုႏွစ္တြင္ ကုမၸဏီနယ္ေျမ အားလံုးကို အဂၤလန္ရွိ ဗဟိုအစိုးရက လႊဲေျပာင္းယူခဲ့သည္။ အဂၤလိပ္အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီ၏ နယ္တနယ္ျဖစ္ေသာ ရခုိင္ျပည္နယ္မွာလည္း (၁၈၅၇)ခုႏွစ္မွစ၍ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ကိုလိုနီလက္ေအာက္ ေရာက္ရွိသြားေတာ့သည္။

ပထမကမၻာစစ္ႀကီးၿပီးေနာက္ ျမန္မာအမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေရးအရ ျပန္လည္ႏုိ္းၾကားလာၾကသည္။ ဝုိင္အမ္ဘီေအ၊ ဂ်ီစီဘီေအ အသင္းႀကီး မ်ားေပၚေပါက္လာၿပီး အမ်ိဳးဘာသာ၊ သာသနာ၊ ပညာေရးမ်ားအတြက္ ၾကိဳးပမ္းလာခဲ့ၾကသည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ ရခုိင္ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမက အမ်ိဳးသားေရး၊ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ရဲရဲေတာက္ေဟာေျပာစည္းရံုးမႈေၾကာင့္ ျမန္မာအမ်ိဳးသားမ်ား၏ အမ်ိဳးသားစိတ္မ်ားမွာ တဟုန္တိုး ႏုိးၾကားတက္ၾကြ၍လာခဲ့ေပသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ျမန္မာျပည္ႏွင့္ ကူးလူး ဆက္ဆံမႈမ်ား ပိုမိုမ်ားျပားလာသည္။ ထိုအခ်ိန္က ရခုိင္ျပည္တြင္ တကၠသိုလ္၊ ေကာလိပ္မ်ားမရွိေပ။ ရခုိင္လူငယ္မ်ားသည္ ျမန္မာျပည္တြင္ရွိေသာ ေကာလိပ္မ်ားတြင္ပညာသင္ၾကားၾကရသည္။ ရခုိင္အမ်ိဳးသားေက်ာင္းသားမ်ား၏ မ်ိဳးခ်စ္ စိတ္ဓာတ္မ်ားသည္လည္း ႏုိးၾကားလာသည္။ ဝုိင္အမ္ဘီေအ၊ ဂ်ီစီဘီေအ စသည့္ အသင္းမ်ားတြင္ တက္တက္ၾကြၾကြပါဝင္ခဲ့ၾကသည္။ ေနာက္ ပုိင္းတြင္ ေပၚေပါက္လာေသာ အမ်ိဳးသားပညာေရး တုိက္ပြဲမ်ားျဖစ္သည့္ (၁၉၂ဝ) ေက်ာင္းသားသပိတ္ႏွင့္ (၁၉၃၆)ခုႏွစ္ ေက်ာင္းသားသပိတ္တို႔တြင္ ရခုိင္ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ တက္တက္ၾကြၾကြ ဦးေဆာင္ပါဝင္ခဲ့ၾကေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ရခုိင္အမ်ိဳးသား ေက်ာင္းသားမ်ား၏ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္မ်ားမွာလည္း ႏုိးၾကားလာခဲ့ေပသည္။

(၁၉၂ဝ)ခုႏွစ္ ေက်ာင္းသားသပိတ္ႀကီးမွာ ရန္ကုန္ေကာလိပ္ႏွင့္ ယုဒသန္ေကာလိိိပ္ ေက်ာင္းသားမ်ား အေရးသာမက ျမန္မာတႏုိင္ငံလံုး၏ ေက်ာင္းသားမ်ားအေရးျဖစ္ေပသည္။ ျမန္မာျပည္အႏွံ႔ ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ဥပေဒကို ဆန္႔က်င္ၾကသည္။ သပိတ္ေမွာက္ၾကသည္။ ထုိအခ်ိန္က ရခုိင္တျပည္လံုးတြင္ အဂၤလိပ္ျမန္မာ အထက္တန္းေက်ာင္း တေက်ာင္းတည္းသာ ရွိေလသည္။ ေကာလိပ္သပိတ္ႀကီးေမွာက္ၿပီး၍ တပတ္ခန္႔အၾကာတြင္ စစ္ေတြျမိဳ႔အစိုးရေက်ာင္းသားမ်ားသည္ သပိတ္လက္နက္ကို ကိုင္စြဲ၍ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ပညာေရးစနစ္ကို ဆန္႔က်င္ခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းလည္း ေပၚေပါက္လာၿပီး၊ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္မ်ားလည္း ႏုိးၾကားလာခဲ့ေပသည္။

ဤသို႔မ်ိဳးခ်စ္စိတ္မ်ား ႏုိးၾကားလာရာမွ (၁၉၃၆)ခုႏွစ္ေလာက္တြင္ “ရခုိင္တုိင္းလံုးဆိုင္ရာ ႏုိးၾကားေရး အစည္းအရံုး” ကို ထူေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေနာက္ ရခုိင္လူငယ္မ်ားအစည္းအရံုးဟူ၍ ေပါက္ေပါက္လာၿပီး၊ ၄င္း အစည္းအရံုးကိုပင္ ရခုိင္တုိင္းရင္းသား အစည္းအရံုးႀကီးဟူ၍ ျပန္လည္ဖြဲ႔ စည္းခဲ့ၾကသည္။ ေနာက္ပုိင္း ထုိအဖြဲ႔မ်ားကို ပူးေပါင္း၍ “ရခုိင္တုိင္းလံုးဆိုင္ရာ တုိင္းရင္းသား အစည္းအရံုးႀကီး”ကို ဖြဲ႔စည္းလ်က္ ႏုိင္ငံေရးလူပ္ရွားမႈမ်ားကို လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကေပသည္။ ဦးစိႏၲာႏွင့္ ဦးပညာသီဟတုိ႔မွာ ထုိ အစည္းအရံုးႀကီး၏ ၾသဝါဒစရိယနာယက ဆရာေတာ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ထုိ အစည္းအရံုးႀကီး၏ ညီလာခံမ်ားတြင္ ျမန္မာျပည္မွ သခင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားလည္း အခါအားေလ်ာ္စြာတက္ေရာက္မႈမ်ားရွိခဲ့ၾကသည္။ သခင္ေလးေမာင္၊ သခင္စိုး၊ သခင္ဘေသာ္၊ သခင္ျမ၊ သခင္ခင္ေအာင္ စေသာ သခင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ျမိဳ႔နယ္အခ်ိဳ႔သို႔သြားေရာက္ၿပီး၊ လြတ္လပ္ေရးတရားမ်ား ေဟာခဲ့ၾကသည္။ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားလည္း ဒို႔ဗမာအစည္းအရံုးသို႔ တဦးခ်င္း ဝင္ခဲ့ၾကသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ား၊ မ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ား၏ အမ်ိဳးသား ေရးစိတ္ဓာတ္သည္ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ တုိက္ပြဲဝင္ရန္ အခ်ိန္ေကာင္းကို ေစာင့္ေမွ်ာ္လ်က္ရွိၾကသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီးျဖစ္ပြားလာၿပီး၊ ဗမာ့မ်ိဳးခ်စ္တပ္မေတာ္သည္ အဂၤလိပ္တို႔ကို လက္နက္ကုိင္ ေတာ္လွန္ တုိက္ခိုက္ကာ ရခုိင္ျပည္သို႔ ေရာက္ခဲ့သည္။ ရခုိင္မ်ိဳးခ်စ္လူငယ္မ်ားသည္ ဗမာ့မ်ိဳးခ်စ္ တပ္မေတာ္ႏွင့္ ပူေပါင္းၿပီး ရခုိင္ေျပာက္က်ားတပ္ဖြဲ႔ကို ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ထိုေျပာက္က်ားတပ္ဖြဲ႔မ်ားသည္ကား ေနာင္ေသာအခါ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရး ေျပာက္ၾကား တပ္ဖြဲ႔မ်ားအျဖစ္ ထင္ရွားမည္ျဖစ္သည္။ ရခုိင္ေျပာက္က်ားမ်ားသည္ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးကို အေၾကာင္းအားေလ်ာ္စြာ ျမန္မာျပည္မွာထက္ (၃)လခန္႔ေစာ၍ တုိက္ခိုက္ခဲ့ၾကသည္။ ရခုိင္ေျပာက္က်ားမ်ား၏ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးေန႔ကား (၁၉၄၅)ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ(၁)ရက္ေန႔ျဖစ္သည္။ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးၿပီးေသာအခါ ၿဗိတိသွ်တို႔ ရခုိင္ျပည္သို႔ ေရာက္လာၾကသည္။ (၁၉၄၅)ခု၊ မတ္လေလာက္တြင္ ရခုိင္တျပည္လံုး ၿဗိတိသွ်တို႔ လက္ေအာက္သုိ႔ ျပန္လည္က်ေရာက္သြားသည္။ ထို႔ေနာက္ ျမန္မာတႏုိင္ငံလံုး ၿဗိတိသွ်တို႔ ေအာက္သို႔ က်ေရာက္သြားၿပီး၊ (၁၉၄၅)ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလတြင္ ဘုရင္ခံဆာေဒၚမန္စမစ္ ရန္ကုန္သို႔ ျပန္ေရာက္လာသည္။ ျမန္မာျပည္ကို စစ္ၿပီးေခတ္တြင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအတြက္ စကၠဴျဖဴစီမံကိန္းလည္းပါလာသည္။

“ဘုရင္ခံသည္ ၿဗိတိသွ်ပါလီမန္ကုိ တာဝန္ခံ၍ ဆက္လက္အုပ္ခ်ဳပ္သြားမည္။ (၃)ႏွစ္ျပည့္မွ ျမန္မာျပည္ကို ကိုယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေပးမည္” ဤသေဘာထားမ်ားပါရွိေသာ စကၠဴျဖဴစာတမ္းကို ထုတ္ျပန္ေၾကညာခဲ့သည္။ ဤအေျခအေနတြင္ လြတ္လပ္ေရးတုိက္ပြဲသည္ နည္းပရိယာယ္ အလွည့္အေျပာင္းတခုသို႔ ေရာက္ရွိခဲ့သည္။ ဤနည္းပရိယာယ္ အလွည့္အေျပာင္းကို အေၾကာင္းျပဳ၍ လြတ္လပ္ေရး ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေသာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ သေဘာထားမ်ားအျမင္မ်ား ကြဲျပားမႈရွိခဲ့ၾကသည္။ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ဆက္လက္ ၾကိဳးပမ္း တုိက္ပြဲဝင္ေရးအတြက္ မည္သို႔မွ်အျငင္း မပြားၾကေသာ္လည္း လြတ္လပ္ေရးတုိက္ပြဲ နည္းပရိယာယ္ဆုိင္ရာ ျပႆာနာမ်ားတြင္ကား ေစ့စပ္၍မရႏုိင္ေလာက္ေအာင္ အျငင္းပြားခဲ့ၾကေလသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းႏွင့္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္ပုိင္းကမူ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ တုိက္ပြဲဝင္ရာတြင္ ကမၻာ့အေျခအေန၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အေျခအေနမ်ားအရ အဂၤလိပ္အစိုးရႏွင့္ ေဆြးေႏြး ညိွႏႈိင္းျခင္းျဖင့္ တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လႊတ္ေတာ္မွတဆင့္ လြတ္လပ္ေရးကိုရယူရန္ႏွင့္ အကယ္၍ အဂၤလိပ္တို႔က လြတ္လပ္ေရး မေပးမွသာလွ်င္ လက္နက္ကုိင္တုိက္ပြဲကိုဆင္ႏႊဲရန္ သေဘာထားမ်ားရွိၾကသည္။

အခ်ိဳ႕ေသာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားကမူ လြတ္လပ္ေရးဟူသည္ ေတာင္းယူ၍ရေသာအရာမဟုတ္၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးျခင္း အားျဖင့္အက်ိဳးမရွိႏုိင္ ျပန္ဝင္လာေသာ အဂၤလိပ္မ်ားကိုလည္း လက္နက္ကုိင္ တုိက္ပြဲဆင္ႏႊဲျခင္းျဖင့္သာ လြတ္လပ္ေရးကို ရယူရန္ သေဘာထားမ်ားရွိၾကသည္။ ဤအေျခခံသေဘာ ထားကြဲလြဲမႈမ်ားေၾကာင့္ ဖဆပလ အတြင္းတြင္ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီႏွင့္ အင္အားစုမ်ား ကြဲၾကသည္။ ဗမာျပည္ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ အတြင္း၌လည္း “ဘေရာက္ဒါဝါဒ”ေၾကာင့္ ဤသို႔ျဖစ္ရသည္ဟုဆိုကာ အလံနီႏွင့္ အလံျဖဴ ဟူ၍ ႏွစ္ျခမ္းကြဲၾကသည္။ ဤအကြဲမ်ားမွတဆင့္ ျပည္တြင္းစစ္မီးကို ေတာက္ေလာင္ေစခဲ့သည္။ ျပည္တြင္းစစ္သည္ (၁၉၄၈)ခုႏွစ္ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ ေတာခုိသည္မွစ၍ ျဖစ္ပြားခဲ့သည္ဟု ဆုိရေသာ္လည္း (၁၉၄၆-၄၇) ခုႏွစ္မ်ားကစ၍ ဆူပူေတာ္လွန္မူမ်ားသည္ ဖ်ာပံု၊ ပ်ဥ္းမနား၊ ပဲခူး၊ ရမည္းသင္းႏွင့္ ရခုိိင္ျပည္တို႔၌ ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။

ယင္းအနက္ ရခုိင္ျပည္နယ္၏ ဆူပူေတာ္လွန္မႈမွာႀကီးက်ယ္ခဲ့သည္။ ရခုိင္ျပည္၌ ဤသို႔ျဖစ္ရျခင္း အေၾကာင္းရင္းမွာလည္း လြတ္လပ္ေရးကို ေတာင္းယူ၍ (ေဆြးေႏြးယူ၍)မရႏုိင္၊ လက္နက္ကိုင္တုိက္ပြဲျဖင့္သာ ရယူႏုိင္မည္ဟူ၍ ရခုိင္ျပည္ေခါင္းေဆာင္မ်ားက ယူဆခဲ့ၾက၍ျဖစ္ေပသည္။ ၄င္း အယူအဆကို ရခုိင္ျပည္ရွိ ပါတီေပါင္းစံု တက္ေရာက္ေသာ တပ္ေပါင္းစုညီလာခံလည္းျဖစ္ေသာ(၁၉၄၇)ခု၊ ဧၿပီလတြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေျမပံုျမိဳ႕ ညီလာခံတြင္ အထင္အရွားေတြ႔ရသည္။ ထုိညီလာခံသို႔ ဖဆပလ(ရခုိင္တုိင္း)၊ ျပည္သူ႔ရဲေဘာ္အဖြဲ႔ (ရခုိင္တုိင္း)၊ ရခုိင္ျပည္သူ႔လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႔ခ်ဳပ္၊ ရခုိင္ျပည္လူငယ္မ်ားအစည္းအရံုး၊ ရခုိင္ျပည္ ေတာင္သူလယ္သမားအဖြဲ႔ခ်ဳပ္တို႔ တက္ေရာက္ၾကသည္။ ဤညီလာခံ၌ ၿဗိတိသွ်တို႔ လက္ေအာက္မွ လြတ္ေျမာက္ေရးကို လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္ေရးနည္းျဖင့္ ဆက္လက္တုိက္ပြဲဝင္ ရန္ဟူေသာလမ္းစဥ္ကို သေဘာတူ ခ်မွတ္ခဲ့ၾကေပသည္။ အျခားထူးျခားခ်က္တရပ္မွာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား၌ ရခုိင္လူမ်ိဳးတို႔၏ ကံၾကမၼာကို ရခုိင္လူမ်ိဳးမ်ားကသာ ဖန္းတီးရန္ဟူ၍ပါရွိခဲ့ေပသည္။

ထိုညီလာခံသို႔ ဖဆပလအဖြဲ႔ခ်ဳပ္မွ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၊ ဦးဘေဆြ၊ ဦးေအာင္ဇံေဝစသည့္ ေခါင္းေဆာင္မ်ား တက္ေရာက္ၾကသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းက မိမိ၏သေဘာထားကို ရွင္းျပေဟာၾကားရာတြင္ လက္နက္ကုိင္ တုိက္ပြဲအတြက္ ျပင္ဆင္မႈရွိဖို႔လိုေၾကာင္း၊ အကယ္၍ အဂၤလိပ္တို႔ က လြတ္လပ္ေရးကိုမေပးပါက ေတာ္လွန္တုိက္ခုိက္ရန္အတြက္ ျပင္ဆင္ထားမည္ျဖစ္ေသာ္လည္း အဓိကမွာ အဂၤလိပ္တုိ႔ႏွင့္ေဆြးေႏြးၿပီး တုိင္းျပဳျပည္ျပဳ လြတ္ေတာ္ေရြးေကာက္ပြဲမွတဆင့္ လြတ္လပ္ေရးရယူရန္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ရွင္းလင္း ေျပာၾကားခဲ့သည္။

ဤအယူအဆကို ရခုိင္ျပည္အဖြဲ႔အစည္းေခါင္းေဆာင္အသီးသီးမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက လက္မခံပယ္ခ်ခဲ့ၿပီး၊ အခ်ိဳ႔က ဗုိလ္ခ်ဳပ္ ေအာင္ဆန္းကိုပင္ အဂၤလိပ္တို႔ထံ ဒူးေထာက္အညံ့ခံသူဟူ၍ စြပ္စြဲခဲ့ေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဖဆပလ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ရခုိင္ျပည္ အဖြဲ႔ေပါင္းစံုမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ သဘာထားကြဲလြဲခဲ့ၾကရာ ဤအကြဲအျပဲမ်ားသည္ပင္ ေနာက္ဆက္တြဲအျဖစ္ ရခုိင္ျပည္၏ လက္နက္ကုိင္ေတာ္လွန္မႈကို ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။

ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ ျမန္မာျပည္ကို အေျခအေနအရ လြတ္လပ္ေရး မေပးမျဖစ္ ေပးရမည္ရွိေသာအခါ ျမန္မာျပည္ကိုသာ လြတ္လပ္ေရးေပးၿပီး၊ ရွမ္းႏွင့္ ေတာင္တန္းေဒသမ်ားကို ခ်န္ထားလိုေသာ သေဘာထားမ်ား ရွိခဲ့ ၾကသည္။ ရခုိင္ေဒသႏွင့္ မြန္ေဒသမ်ားမွာမူ ျမန္မာျပည္ႏွင့္တေပါင္းတည္း အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ျပႆနာမ်ား မေပၚေပါက္ေသာ္လည္း ရွမ္းျပည္အပါအဝင္ ေတာင္တန္းေဒသမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစည္းေရးမွာမူ ျပႆနာမ်ားရွိခဲ့ေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရွမ္းျပည္အပါအဝင္ ေတာင္တန္းေဒသ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြး ညိွႏႈိင္းၿပီး၊ ေပါင္းစည္းေရးအတြက္ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား ရယူခဲ့ေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ပင္လံုစာခ်ဳပ္ဟူ၍ ေပၚေပါက္လာခဲ့ရေပသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ ရွမ္း၊ ကခ်င္၊ ခ်င္းစသည့္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားႏွင့္ ပင္လံုစာခ်ဳပ္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ၾကၿပီး၊ ထုိပင္လံုစာခ်ဳပ္တြင္ ရခုိင္လူမ်ိဳး ကိုယ္စားလွယ္မ်ား တက္ေရာက္ ေဆြးေႏြးျခင္းႏွင့္ လက္မွတ္ထိုးျခင္းမ်ား မရွိသည့္အျပင္ ထုိလူမ်ိဳးမ်ား၏အေၾကာင္းကိုလည္း တခြန္းတပါဒမွ် ေဆြးေႏြးခဲ့ ျခင္းမရွိေပ။ ဤသို႔ျဖစ္ရျခင္းအတြက္ ရခုိင္အမ်ိဳးသား ေနာင္လာေနာက္ သားလူငယ္မ်ားက ေဝဖန္မႈမ်ားရွိၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ ထုိညီလာခံသို႔ တက္ေရာက္ခဲ့ေသာ ရခုိင္အမ်ိဳးသား ဦးေအာင္ဇံေဝ (ဖဆပလကိုယ္စားလွယ္) ကိုပင္ အျပစ္တင္ေဝဖန္ေလ့ရွိၾကေပသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ ဤသို႔ ျဖစ္ရျခင္းမွာ ထိုစဥ္က ရခုိင္အမ်ိဳးသားအေရးကို တာဝန္ယူေဆာင္ရြက္မည့္ အမ်ိဳးသားပါတီတရပ္ကို မဖြဲ႔ႏုိင္ျခင္းေၾကာင့္ပင္ ျဖစ္သည္။

ထိုစဥ္က ရခုိင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားမွာလည္း လြတ္လပ္ေရးရလွ်င္ ရခုိင္ႏွင့္ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ား အတူတူ လြတ္လပ္ေရးကို ရၾကမည္ျဖစ္ၿပီး၊ တန္းတူ ရည္တူအခြင့္အေရးမ်ားလည္း ရွိလိမ့္မည္ဟု ယံုၾကည္ခဲ့ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ျမန္မာတျပည္လံုးႏွင့္သက္ဆုိင္ေသာ ပါတီအဖြဲ႔ အစည္းမ်ား၌သာ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကျခင္းလည္းျဖစ္ေပသည္။ (ဒို႔ဗမာအစည္းအရံုး၊ ဖဆပလ၊ ဗကပ၊ ျပည္သူ႔ရဲေဘာ္၊ ဆိုရွယ္လစ္ပါတီ) ရခုိင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားအေနျဖင့္လည္း အမ်ိဳးသား ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအေပၚ ယံုၾကည္မႈအျပည့္အဝရွိခဲ့ၾကပါသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ လြတ္လပ္ေရး အၾကိဳကာလျဖစ္ေသာ (၁၉၄၆) ခု၊ မတ္လတြင္ စစ္ေတြျမိဳ႔သို႔လာေရာက္၍ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ေဟာေျပာစည္းရံုးသည္။

အထူးသျဖင့္ ဘုရင္ခံေဒၚမန္စမစ္၏ အတုိင္ပင္ခံအစိုးရအဖြဲ႔၏ ေခါင္းေဆာင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ ဆာေပၚထြန္း၊ ဆာထြန္းေအာင္ေက်ာ္တို႔မွာ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားျဖစ္ၾကရာ ထုိအေျခအေနကို ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္ေသာ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးစံု ေသြးစည္းညီညြတ္ေရးကို အေျခခံ၍ ေဟာေျပာခဲ့ေပသည္။ လြတ္လပ္ေရး ရလွ်င္ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးတမ်ိဳးက အျခားလူမ်ိဳးတမ်ိဳးကို ခ်ယ္လွယ္ ေသြးစုတ္ခြင့္ မရွိေတာ့ပဲ “ဗမာတက်ပ္၊ ရခုိင္တက်ပ္ ျဖစ္ေစရမည္” ဟူ၍ ေဟာေျပာခဲ့ေပသည္။ ထုိစဥ္က ရခုိင္ႏွင့္ ျမန္မာတို႔သည္ ၿဗိတိသွ် ကိုလိုနီ လက္ေအာက္တြင္ အတူတကြက်ေရာက္ေနၾကရေသာ ဘဝတူမ်ား ျဖစ္ၾကသျဖင့္ ကြဲျပားမႈႏွင့္ခြဲျခားမႈမ်ားလည္း မရွိခဲ့ၾကေပ။ ထိုနည္းတူစြာ လြတ္လပ္ေရးရလွ်င္ ဤအတုိင္းပင္ ရွိလိမ့္မည္ဟု ယံုၾကည္ခဲ့ၾကေပသည္။

(၁၉၄၈)ခုႏွစ္ဇန္နဝါရီလ(၄)ရက္ေန႔တြင္ ရွမ္းျပည္ႏွင့္ ေတာင္တန္း ေဒသမ်ားပါဝင္သည့္ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ လြတ္လပ္ေရးကို ရရွိခဲ့ေပသည္။ ရွမ္း၊ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ကယား၊ ခ်င္းလူမ်ိဳးအသီးသီးတို႔သည္လည္း အမ်ိဳးသားလုပ္ပုိင္ခြင့္အာဏာမ်ား အေတာ္အသင့္ရွိေသာ ျပည္နယ္မ်ားကိုရရွိခဲ့ၾကေပသည္။

ရခုိင္လူမ်ိဳးမ်ားမွာမႈ ထိုသို႔ေသာ ျပည္နယ္ကိုပင္ မရရွိခဲ့ေပ။ မည္ သို႔ပင္ရွိေစ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ကား ျမန္မာတျပည္လံုးႏွင့္ သက္ဆုိင္ ေသာ ပါတီအဖြဲ႔အစည္းမ်ားျဖစ္သည့္ ဖဆပလ၊ ဗကပ၊ ျပည္သူ႔ရဲေဘာ္အဖြဲ႔ခ်ဳပ္၊ ဆိုရွယ္လစ္ပါတီစသည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၌သာ တက္တက္ၾကြၾကြ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိၾကေပသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဖြဲ႔စည္းခဲ့ၾကေသာ ပါတီအဖြဲ႔စည္းမ်ားအနက္ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီႏွင့္ ျပည္သူ႔ရဲေဘာ္အဖြဲ႔ ခ်ဳပ္တို႔တြင္ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားအေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ ကိုယ္ပုိင္ ျပဌာန္းခြင့္ကို အသိအမွတ္ျပဳ လက္ခံထားၾကသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရေပသည္။ ဖဆပလအဖြဲ႔ခ်ဳပ္တြင္လည္း ေနသူရိန္ အစည္းအေဝး မွတ္တမ္းမ်ား ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ မိန္႔ခြန္းမ်ားအရ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား တန္းတူေရးႏွင့္ ကိုယ္ပုိင္ျပဌာန္းခြင့္ကို အသိအမွတ္ျပဳ လက္ခံလာၾကသည္ဟု ဆုိရမည္ျဖစ္ေသာ္လည္း ဖဆပလ၏ ေနာက္ပုိင္း ေခါင္းေဆာင္မ်ားမွာမူ တကယ္တမ္း လက္ခံလိုက္နာမႈ မရွိသည္ကိုေတြ႔ရေပသည္။

လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ပုိင္း ျမန္မာႏုိင္ငံကိုအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကေသာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ မိမိတို႔၏ အာဏာ တည္ၿမဲေရးကိုသာ ဦးစားေပး ၾကၿပီး အျခားတုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားအေရးကို အေလးမမူ ဂရုမစိုက္သည့္ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ၾကံဳေတြ႔လာရေပသည္။ အထူးသျဖင့္ ျပည္တြင္းစစ္ ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ အျခား တုိင္းရင္းသားမ်ားအေပၚ မယံုမၾကည္ ခြဲျခား ဆက္ဆံမႈမ်ားလည္း ရွိခဲ့ၾကေပသည္။ ထိုေၾကာင့္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ မိမိတို႔၏ အမ်ိဳးသားေရးကိုေဆာင္ရြက္ရန္ ရတည (ရခုိင္တုိင္းရင္းသား ညီညြတ္ေရးပါတီ)ကို ဖြဲ႔စည္းကာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ား၏ အမ်ိဳးသားဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ရခုိင္ျပည္နယ္ ရရွိေရးအတြက္ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္လာသည္ကို ေတြ႔ရေပသည္။ ဖဆပလ ႏွစ္ျခမ္းကြဲၿပီး ေနာက္ပုိင္းတြင္မူ သန္႔ရွင္းဖဆပလ၏ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားအေပၚ သေဘာထားမ်ားကို ေအာက္ပါအတုိင္းေတြ႔ရေပသည္။

“ျပည္ေထာင္စုသည္ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားအတြက္သာမက မြန္၊ ရခိုင္၊ ကရင္၊ ရွမ္း၊ ကခ်င္၊ ခ်င္း၊ ကယား၊ အစရွိေသာ လူမ်ိဳးအားလံုး အတြက္လည္း ျဖစ္ေစသင့္သည္။ ထုိလူမ်ိဳးစုမ်ား အညီအညြတ္၊ စည္းစည္းလံုးလံုး ေနထုိင္ရာလည္း ျဖစ္၍၊ လူမ်ိဳးတုိင္းက ကိုယ့္ႏုိင္ငံ၊ ကိုယ့္တုိင္းျပည္ဟု ဂုဏ္ ယူလိုေသာ ႏိုင္ငံလည္း ျဖစ္ေစသင့္ေပသည္။ ေသြးမတူေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈ မတူေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း ေနာက္ေၾကာင္း ရာဇဝင္မတူေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ခြဲျခားခြဲျခားျဖစ္ခ်င္ေသာ ခြဲျခားေရး စိတ္ဓာတ္တို႔ကို ကြယ္ေပ်ာက္၍ ျပည္ေထာင္စုစိတ္ဓာတ္သည္ တဖြားဖြား ေပၚေပါက္လာေစသင့္ေလသည္။ (သန္႔ရွင္းဖဆပလ၏ မူဝါဒႏွင့္လုပ္ငန္းစဥ္စာအုပ္ ျပည္ေထာင္စုစည္းရံုးေရးအပုိင္း စာမ်က္ႏွာ ၇၃၊ အပုိဒ္ ၃ မွ ၁၁ ထိ ေကာက္ႏႈတ္ေဖၚျပခ်က္)

၄င္းျပင္ သန္႔ရွင္းဖဆပလဥကၠ႒ဦးႏုသည္ရခုိင္ျပည္နယ္၊ မြန္ျပည္ နယ္ေပးရန္အတြက္ ကတိမ်ားလည္း ေပးခဲ့ေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ရခိုင္ တုိင္း ရင္းသားမ်ားညီညြတ္ေရးပါတီ လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္မ်ားသည္ သန္ရွင္း ဖဆပလကို အျပည့္အဝေထာက္ခံခဲ့ၾကေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ (၁၉၆ဝ)ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ(၅)ရက္ေန႔တြင္ က်င္းပခဲ့ေသာ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ တတိယ အႀကိမ္ေျမာက္၊ ပထမအႀကိမ္ ပါလီမန္ အစည္းအေဝးတြင္ ရခိုင္ျပည္နယ္ ႏွင့္ မြန္ျပည္နယ္အေၾကာင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ႏုိင္ငံေတာ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ဦးႏုက ေအာက္ပါအတုိင္း မိန္႔ခြန္းေျပာၾကားခဲ့ေပသည္-

“တုိင္းရင္းသားေတြရဲ႔ စိတ္ထဲမွာ ျပည္နယ္လိုခ်င္တဲ့ဆႏၵ ႏွစ္ႏွစ္ကာကာ ရွိၾကတယ္ဆုိရင္ မြန္ျပည္နယ္၊ ရခုိင္ျပည္နယ္ကို ေပးပါမယ္လို႔ က် ေနာ္ ကတိေပးဖူးပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီနဲ ့အညီ ၄င္းေဒသအတြင္း ေနထုိင္ၾကတဲ့ ျပည္သူလူထုအတြက္ ေအးေအးခ်မ္းခ်မ္း၊ ခ်စ္ခ်စ္ခင္ခင္၊ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ရႊင္ရႊင္ အမ်ိဳးျဖစ္ေစမယ့္နည္းနဲ႔အညီ၊ ၄င္းသက္ဆုိင္ရာ တုိင္းရင္းသားျပည္သူလူထုရဲ့ တကယ့္ဆႏၵကို သိရေအာင္ ျပဳျပင္ၿပီးတဲ့ေနာက္ သိရတဲ့အခ်က္ေတြကို မူတည္ၿပီး ကတိအတုိင္း အေစာဆံုး ေဆာင္ရြက္ေပးပါမယ္။ သက္ဆုိင္ရာ လူထုဆႏၵကို သိရေအာင္ျပဳရမယ့္ကိစၥမွာ ျပဳျပင္ပံုျပဳျပင္နည္းႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး က်ေနာ္ဟာ သက္ဆုိင္ရာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ တုိင္ပင္ပါမယ္။”

(၁၉၆ဝ)ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ (၂၂)ရက္ေန႔ တတိယအႀကိမ္ေျမာက္၊ ဒုတိယအႀကိမ္ ပါလီမန္ အစည္းအေဝးမွာ ႏုိင္ငံေတာ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္က ေအာက္ပါအတုိင္း ရခုိင္ျပည္နယ္၊ မြန္ျပည္နယ္ကိစၥကို မိန္႔ခြန္းေျပာခဲ့ျပန္သည္-

“မြန္ျပည္နယ္ႏွင့္ ရခိုင္ျပည္နယ္ကိစၥႏွင့္ပက္သက္ၿပီး အထင္လြဲမႈ ေတြမရွိရေအာင္ အစိုးရရဲ့သေဘာထားကို ေအာက္ပါအတုိင္း ရွင္းလင္းေဖာ္ ျပပါရေစ။
၁) သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုက ျပည္နယ္လိုခ်င္တယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ မြန္ျပည္နယ္နဲ႔ ရခိုင္ျပည္နယ္ကို ေပးပါ့မယ္။

၂) သက္ဆုိင္ရာေဒသလူထုရဲ့ဆႏၵကိုအေကာင္းဆံုး ဘယ္နည္းနဲ႔ ရယူမယ္ဆုိတာ သက္ဆုိင္ရာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားနဲ႔တုိင္ပင္ၿပီး အစိုးရ အတုိင္ပင္ခံအဖြဲ႔က အစုိးရကိုအႀကံေပးရမယ္။ အတုိင္ပင္ခံ အဖြဲ႔က ေပးတဲ့အႀကံရလွ်င္ သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိ လူထုရဲ ့ဆႏၵကို အစိုးရကယူေပးမယ္။ ဒီေနရာမွာ ထပ္ၿပီး ရွင္းပါေစ။ အစိုးရအတုိင္ပင္ခံအဖြဲ႔က မြန္နဲ႔ရခုိင္ျပည္နယ္ေပးသင့္/မေပး သင့္ကိစၥအတြက္ အစုိးရကို အႀကံေပးရန္မဟုတ္၊ သက္ဆုိင္ရာ ေဒသရွိ လူထုဆႏၵကို အေကာင္းဆံုးဘယ္နည္းနဲ႔ ရယူမယ္ဆိုတာကိုသာ အႀကံျပဳရန္သာျဖစ္တယ္။ ဒီအႀကံကို ေစာႏုိင္သမွ် ေစာေစာေပးရန္ အစိုးရက တုိက္တြန္းေပးမယ္။

၃) မြန္ႏွင့္ရခိုင္ျပည္နယ္ကိစၥႏွင့္ပက္သက္ၿပီး အတုိင္ပင္ခံအဖြဲ႔နဲ႔ သြား ေရာက္ေဆြးေႏြးၾကတဲ့ ျပည္ေထာင္စု အဖြဲ႔ဝင္မဟုတ္တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြဟာသက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုရဲ့ဆႏၵကို အေကာင္းဆံုး ဘယ္နည္းနဲ႔ ယူႏုိင္မယ္ဆိုတာကိုလည္း ေျပာႏုိင္တယ္။ မြန္နဲ႔ရခိုင္ျပည္နယ္ ေပးသင့္/မေပးသင့္ဆိုတာကိုလည္း လြတ္လြတ္လပ္လပ္ေျပာႏုိင္ပါတယ္။

၄) သို႔ရာတြင္ ျပည္ေထာင္စုအဖြဲ႔ဝင္မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ သက္ဆုိင္ရာ ေဒသရွိ အမ်ိဳးသားမ်ားမူကား အတုိင္ပင္ခံ အဖြဲ႔ႏွင့္ ေဆြးေႏြးတဲ့အခါ သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုရဲ့ဆႏၵကုိ အေကာင္းဆံုး ဘယ္နည္းနဲ႔ ယူသင့္တယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ကိုသာ ေဆြးေႏြးၿပီး၊ မြန္ႏွင့္ရခိုင္ျပည္နယ္ ေပးသင့္မသင့္ဆိုတဲ့ကိစၥကို အတုိင္ပင္ခံအဖြဲ႔နဲ႔ မေဆြးေႏြးေအာင္ တားျမစ္ေပးမယ္။
၅) ျပည္ေထာင္စု အဖြဲ႔ဝင္မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိ အမ်ိဳးသားေတြဟာ မြန္နဲ႔ရခိုင္ျပည္နယ္ ယူသင့္/မသင့္ကိစၥကို သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုႏွင့္လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေဆြးေႏြး ႏုိင္တယ္။ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေဟာေျပာႏုိင္တယ္။

၆) အကယ္၍ သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုက ျပည္နယ္ကို လိုခ်င္တယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္တဲ့အတြက္ မြန္နဲ႔ ရခိုင္ျပည္နယ္ေပးရန္ကိစၥ လႊတ္ေတာ္ထဲမွာ ေဆြးေႏြးရင္ ျပည္ေထာင္စုအဖြဲ႔ဝင္မ်ားျဖစ္ၾကတဲ့ သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိ အမတ္ေတြက မိမိၾကိဳက္သလို လြတ္လြတ္ လပ္လပ္ ေဆြးေႏြးႏုိင္တယ္။ မဲေပးရန္ကိစၥေပၚလာရင္လည္း မိမိတုိ႔ရဲ့မဲကို လြတ္လြတ္လပ္လပ္ မဲေပးႏုိင္တယ္။

၇) သက္ဆုိင္ရာေဒသရွိလူထုက ျပည္နယ္ လုိခ်င္တယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္တဲ့အတြက္ မြန္နဲ႔ရခိုင္ျပည္နယ္ေပးေရးကိစၥ လႊတ္ေတာ္ထဲမွာ ေပၚလာရင္ ျပည္ေထာင္စုအဖြဲ႔ရဲ့ သက္ဆုိင္ရာေဒသမွ အမတ္ေတြမွလြဲၿပီး အျခားအမတ္ေတြအားလံုးဟာ မြန္နဲ႔ရခုိင္ ျပည္နယ္ ေပးေရးကိစၥကို ေထာက္ခံၾကရမည္။”

အထက္ပါ မိန္႔ခြန္းႏွစ္ရပ္ေပါင္း၏ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုပါက ေအာက္ပါအတုိင္း နားလည္ႏုိင္ေပသည္-
၁) ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ျပည္နယ္ ရရွိထုိက္သည္။
၂) ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ား တကယ္အလိုရွိပါက ျပည္နယ္ေပးမည္။
၃) ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားဆႏၵကို သိရွိေအာင္ ဒီမိုကေရစီနည္းႏွင့္အညီ ျပဳလုပ္ေဆာင္ရြက္ေပးမည္။
၄) ထုိသို႔ျပဳလုပ္ေဆာင္ရြက္မည့္ နည္းကို ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ တုိင္ပင္မည္။
၅) ရခုိင္အမ်ိဳးသာမ်ား၏ ဆႏၵကို သိသည္ႏွင့္တျပိဳင္နက္ျပည္နယ္ ေပးေရးကို အေစာဆံုး ေဆာင္ရြက္ေပးမည္ဟူ၍ျဖစ္ေလသည္။

ထို႔ျပင္ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္(၁၉၄၈)ခုႏွစ္တြင္လြတ္လပ္ေရးရရွိခဲ့သည္။ ပင္လံုစာခ်ဳပ္ႏွင့္ ပင္လံု သဘာတူညီခ်က္မ်ားအရ ျမန္မာႏုိင္ငံကို ျပည္ေထာင္စု အျဖစ္ဖြဲ႔စည္းရန္ သေဘာတူခဲ့ၾက၏။ သို႔ရာတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ေနာက္ပုိင္း ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ဤအေျခခံ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားမွ ေသြဖီခဲ့ၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံအျဖစ္ႏွင့္ ျဖတ္သန္းခဲ့ၾကေသာ (၁ဝ) ႏွစ္ေက်ာ္ခရီးတြင္ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား၏ မေက်နပ္မႈမ်ားကို ေပၚေပါက္ေစ၏။ ျပည္နယ္မ်ား၏ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး နယ္ပယ္မ်ားတြင္လည္း အက်ပ္အတည္းမ်ား ျဖစ္ေပၚလာ၏။ ထို႔ေၾကာင့္ (၁၉၆၂) ခုႏွစ္ ဇြန္လ (၈)ရက္မွ (၁၆)ရက္ေန႔အထိ ရွမ္းျပည္နယ္ ေတာင္ႀကီးျမိဳ႔တြင္ ညီလာခံတရပ္ကို က်င္းပကာ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား၏ နစ္နာခ်က္၊ လိုလားခ်က္ႏွင့္ ရပုိင္ခြင့္မ်ားကို တင္ျပခဲ့ၾကသည္။ ထုိညီလာခံကိုလည္း ျပည္နယ္ေပါင္းစံု ညီလာခံႀကီးအျဖစ္ႏွင့္ က်င္းပခဲ့ေပသည္။ ညီလာခံကို ျပည္နယ္ ရရွိၿပီး ျဖစ္ေသာလူမ်ိဳးမ်ား၏ ကိုယ္စားလွယ္မ်ား တက္ေရာက္ၾကသကဲ့သုိ႔ ျပည္နယ္ မရွိေသးေသာ ရခုိင္ႏွင့္မြန္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားလည္း တက္ေရာက္ခဲ့ၾကေလသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္၊ မြန္ျပည္နယ္မ်ားႏွင့္ သက္ဆုိင္သည့္ အဆုိကိုလည္း တင္သြင္းခဲ့ၾကေလသည္။ ဤအဆုိတြင္- “ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္တြင္ ျပည္နယ္ရသင့္ရထုိက္ေသာ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ျပည့္စံုသည့္ မြန္၊ ရခုိင္ လူမ်ိဳးစုမ်ားက ဆႏၵျပင္းျပစြာျဖင့္ လုိလား ေတာင္းဆိုလ်က္ရွိေသာ ျပည္နယ္မ်ားကို အျမန္ဆံုး အေကာင္အထည္ ေဖၚထုတ္ေပးရန္ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရအား ဤညီလာခံႀကီးမွ တုိက္တြန္းေၾကာင္း” စသည္ျဖင့္ တုိက္တြန္းခဲ့ေလသည္။

အထက္ပါ အေျခအေနအရပ္ရပ္ကို ေလ့လာသံုးသပ္ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ရခိုင္လူမ်ိဳးမ်ားသည္ ဘာသာစကား၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ လူဦးေရ၊ ပထဝီ အေနအထား၊ စီးပြားေရးအေျခအေန၊ သမုိင္းအစဥ္အလာမ်ားအရ သီးျခားလူမ်ိဳး တမ်ိဳးျဖစ္ၿပီး၊ ျပည္သူမ်ားအေနျဖင့္လည္း ျပည္နယ္ရလိုေၾကာင္း ျပင္းျပေသာဆႏၵမ်ားကို ထုတ္ေဖၚျပသခဲ့ၾကေပသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ျပည္ေထာင္စုအစုိးရသည္ ရခိုင္ျပည္နယ္ ေဖၚထုတ္ေရးအတြက္ ကတိမ်ားေပးရံုသာမက ရခုိင္ျပည္နယ္ေပးေရးအတြက္ ျပင္ဆင္မႈမ်ားပင္ ရွိလာခဲ့ေပသည္။ သို႔ရာတြင္ (၁၉၆၂)ခုႏွစ္၊ မတ္လ(၂)ရက္ေန႔တြင္ တပ္မေတာ္မွ အာဏာသိမ္းလိုက္ေသာအခါ ရခုိင္ျပည္နယ္အေရးသည္ ေရႊျပည္ေတာ္ ေမွ်ာ္တုိင္း ေဝးခဲ့ရျပန္ပါသည္။

တပ္မေတာ္သည္ အာဏာသိမ္းၿပီး ျမန္မာ့ဆိုရွယ္လစ္ လမ္းစဥ္ပါတီကို တည္ေထာင္ခဲ့ေပသည္။ လမ္းစဥ္ပါတီေခတ္တြင္ကား လူမ်ိဳးမ်ားဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ား ေတြးေခၚမႈမ်ားႏွင့္ အမ်ိဳးသားေရး လူပ္ရွားမႈမ်ားမွာ ဗဟို ဦးစီးခ်ဳပ္ကိုင္မႈစနစ္ေအာက္၌ ဆိတ္သုဥ္းခဲ့ေရေပသည္။ ရခုိင္အမ်ိဳးသားမ်ားမွာလည္း ဆိုရွယ္လစ္စနစ္ကို တကယ္ယံုၾကည္သူမ်ားထက္ ရာထူးေမွ်ာ္သူမ်ားႏွင့္ ျပည္ထဲေရးထက္ ဝမ္းေရးခက္ၾကသူမ်ားမွာ ဆိုရွယ္လစ္ဝဲကေတာ့ထဲတြင္ ခ်ားရဟတ္လည္လ်က္သာရွိၾကေပသည္။ အခ်ိဳ႔ေသာ ရခိုင္အမ်ိဳး သားမ်ားမ်ိဳးခ်စ္မ်ားကမူ မိမိတို႔၏ အမ်ိဳးသားေရးဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားကို ႏုိင္ငံေရးနည္းႏွင့္ ၾကိဳးပမ္း၍ မရႏုိင္ေသာအခါ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးနည္ျဖင့္ ၾကိဳးပမ္းလာၾကသည္ကိုလည္း ေတြ႔ရေပသည္။ (“စစ္သည္ ႏုိင္ငံေရး၏အဆက္” ဟူ၍ ႏုိင္ငံေရး သုခမိန္မ်ားက အဆုိရွိခဲ့ေပသည္။)

ဤသို႔ျဖင့္ စံေက်ာ္ထြန္းဦးေဆာင္ေသာ(A.I.A.)ေခၚရခုိင္လြတ္လပ္ေရးတပ္မေတာ္ႏွင့္ ခုိင္မိုးလင္းဦးစီးေသာ (A.L.P.)ေခၚ ရခုိင္လြတ္ေျမာက္ေရးပါတီမ်ား အသီးသီးေပၚေပါက္လာခဲ့ရာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ မိမိအမ်ိဳး သားေရးအတြက္နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ တုိက္ပြဲဝင္ၾကိဳးပမ္းၾကသည္ကို ေတြ႔ရေပသည္။

လမ္းစဥ္ပါတီအစိုးရသည္ (၁၉၇၄)ခုႏွစ္ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံ ဥပေဒတရပ္ကို ေရးဆြဲခဲ့သည္။ ထိုသို႔ေရးဆြဲရာတြင္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားက ျပည္ေထာင္စုစစ္စစ္မူတရပ္ကို အႀကံျပဳတင္ျပခဲ့ၾက၏။ မည္သုိ႔ပင္ တင္ျပေစကာမူ အမည္အားျဖင့္သာ ျပည္ေထာင္စုဟူ၍ပါေသာ တျပည္ေထာင္စနစ္ကို ေရးဆြဲ အတည္ျပဳ ျပဌာန္းခဲ့ေပသည္။ ထိုဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံဥပေဒအရ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားမွာလည္း အႏွစ္သာရ ကင္းမဲ့ေသာ အမည္ခံ ျပည္နယ္ကို ရရွိခဲ့ေပသည္။ တပါတီစနစ္၏ စိုးမိုးခ်ယ္လွယ္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈႏွင့္အတူ ရခိုင္ျပည္နယ္၏ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရးႏွင့္ လူမႈေရးမ်ားပါ ယိုယြင္းက်ဆင္းခဲ့ရေပသည္။ ျမန္မာတႏုိင္ငံလံုးသည္ အဆင္းရဲဆံုးႏုိင္ငံ ဘဝသို႔ က်ေရာက္ခဲ့ရသကဲ့သို႔ ရခုိင္ျပည္နယ္မွာလည္း “ဖြတ္ေက်ာ ျပာစု၊ ခရုအဆံကြ်တ္” ျဖစ္ခဲ့ရၿပီး အဆင္းရဲဆံုး ျပည္နယ္တခု ျဖစ္လာခဲ့ရေပသည္။

ရခိုင္ျပည္နယ္သည္ သဘာဝအရင္းအျမစ္ႏွင့္ အေတာ္အသင့္ ျပည့္စံုေသာျပည္နယ္ျဖစ္သည္။ လူဦးေရႏွင့္ ႏႈိင္းစာလွ်င္ ဆန္းစပါးလည္း ေပါမ်ားသည္။ ပင္လယ္ျပင္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ သား၊ ငါး၊ ပုဇြန္ေပါမ်ားသည္။ ကမ္းလြန္ေဒသတြင္လည္း နည္းပညာျဖင့္ ေပါင္းစပ္ ထုတ္လုပ္ႏုိင္မည္ဆုိပါက ေရနံႏွင့္ သဘာဝဓာတ္ေငြ႔မ်ားကို ထုတ္ယူႏုိင္သည္။ သစ္မာမ်ား၊ ဝါးေတာမ်ားလည္းေပါမ်ားသည္။ ဤကဲ့သို႔ေသာ သဘာဝအရင္းအျမစ္အေျခခံမ်ားရွိပါလ်က္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားတို႔၏ စီးပြားေရးဘဝမွာကား ဆင္းရဲနုံျခာခဲ့ၾကရသည္။ လူမႈေရး အဆင့္အတန္းအားျဖင့္ အလြန္နိမ့္က်လ်က္ရွိသည္။ အမ်ိဳးသားစိတ္ဓာတ္မ်ားက်ဆင္းကာ အေၾကာင္းတရားမ်ားသာ လႊမ္းမိုး လ်က္ရွိသည္။
လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားကို ထုတ္ယူႏုိင္ေသာ ေရတံခြန္ရွိပါလ်က္ ရခိုင္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာမႈ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားကိုပင္ အလံုအေလာက္ အသံုးမျပဳ ႏုိင္ဘဲ ယေန႔တုိင္ ျပည္သူအမ်ားစုသည္ ေရနံဆီမီးခြက္မ်ားကိုပင္ အသံုးျပဳလ်က္ ရွိၾကေပသည္။ ဤကဲ့သုိ႔ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရး စသည့္အမ်ိဳးသားေရးျပႆနာရပ္မ်ားကို ေျဖရွင္းႏုိင္ရန္အတြက္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ အမ်ိဳးသားေရးဆုိင္ရာလုပ္ပုိင္ခြင့္မ်ားလိုအပ္လာပါသည္။ ထို႔ ေၾကာင့္ စစ္မွန္ေသာျပည္ေထာင္စုႀကီးကိုေဖၚေဆာင္လ်က္ ျပည္ေထာင္စု၏ အာဏာကို အမ်ိဳးသားမ်ားအညီအမွ် တန္းတူရည္တူခြဲေဝက်င့္သံုးရန္ လို အပ္ေပသည္။ ျပည္ေထာင္စုအာဏာႏွင့္ ျပည္နယ္ အာဏာမ်ားကိုလည္း ဒီမိုကေရစီေရး၊ တန္းတူေရး၊ တရားမွ်တေရးအေျခခံျဖင့္ မွ်တစြာခြဲေဝက်င့္ သံုးရမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အမ်ိဳးသား လုပ္ပုိင္ခြင့္အာဏာမ်ား အျပည့္အဝရွိေသာ ရခိုင္ျပည္နယ္ရရွိေရးသည္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ား၏ ရည္မွန္းခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္။
(၁၉၈၈)ခုႏွစ္တြင္ အေထြေထြအက်ပ္အတည္းေၾကာင့္ ဒီမိုကေရစီ အေရးေတာ္ပံုႀကီးေပၚေပါက္ခဲ့ေပသည္။ ထိုအေရးေတာ္ပံုႀကီးတြင္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္လည္း မိမိတို႔၏ဆႏၵကို ထုတ္ေဖၚျပသခဲ့ၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ အမ်ိဳးသားဆႏၵကို ထုတ္ေဖၚျပသခဲ့ေပသည္။ ႏုိင္ငံေရးပါတီမ်ားဖြဲ႔စည္း ခြင့္ရလာေသာအခါ ရခိုင္အမ်ိဳးသားသမဂၢေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ထင္ရွားေသာ ရခိုင္အမ်ိဳးသား ပုဂၢိဳလ္ႀကီးမ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြးၿပီး ရခိုင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ကို ဖြဲ႔စည္းတည္ေထာင္ခဲ့ၾကေပသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ရခိုင္ျပည္နယ္ရွိ ျမိဳ႔နယ္အသီးသီးမွ မ်ိဳးခ်စ္ပုဂၢိဳလ္မ်ားကို စုစည္းၿပီး ရခုိင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ကို က်ယ္ျပန္႔စြာ ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္၏ မူဝါဒႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားကိုလည္း ျပည္သူမ်ားထံခ်ျပၿပီး စည္းရံုးခဲ့သည္။ (၁၉၉ဝ)ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ဝင္ေရာက္ အေရြးခံခဲ့ရာ ကိုယ္စားလွယ္(၁၁)ေနရာတြင္ ေအာင္ႏုိင္မႈရရွိခဲ့ၿပီး ေရြးခ်ယ္ျခင္းမခံရသည့္ ေနရာမ်ားတြင္လည္း ျပည္သူမ်ား၏ေထာက္ခံမႈရွိေၾကာင္းကို ရရွိေသာမဲမ်ားက သက္ေသထူခဲ့သည္။

ဤကဲ့သုိ႔ ရခုိင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္သည္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားျပည္သူ အမ်ားစု၏ ေထာက္ခံမႈရရွိခဲ့သျဖင့္ ျပည္သူက ေပးအပ္ေသာအမ်ိဳးသား ေရးကို ေဆာင္ရြက္ရန္တာဝန္လည္းရွိေပသည္။ သို႔ရာတြင္ နဝတ/နအဖ အစိုးရသည္ ျပည္သူတို႔၏ဆႏၵကို လ်စ္လ်ဴ ရႈကာ ရခုိင္ဒီမိုကေရစီ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္ကို ဖ်က္သိမ္းခဲ့ေလသည္။ မည္သို႔ပင္ရွိေစ၊ ရခုိင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္၏ ေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားအမ်ားစု၏ေပးအပ္ေသာ အမ်ိဳးသားေရး တာဝန္မ်ားကို ေဆာင္ရြက္ရန္ တာဝန္ရွိသည္ႏွင့္အညီ အျခား တုိင္းရင္းသားပါတီမ်ားႏွင့္ ညိွႏႈိင္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကေပသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ ရွမ္းတုိင္းရင္းသားမ်ား ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္၊ ရခုိင္ဒီမိုကေရစီ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္၊ မြန္အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔၊ ဇုိမီးအမ်ိဳးသားကြန္ဂရက္စသည့္ (၄)ပါတီ မဟာမိတ္အဖြဲ႔သည္ မိမိအမ်ိဳးသားေရးႏွင့္ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား အေရးအတြက္ အခုိင္အမာ ရပ္တည္ခဲ့ၾကေလသည္။ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ေပၚေပါက္ေရးႏွင့္တကြ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးမ်ား ျပႆနာေျဖရွင္းေရးဆုိင္ရာ အေျခခံမူမ်ားကိုလည္း အမ်ိဳးသားဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ အႀကိမ္ႀကိမ္ ေဆြးေႏြးညိွႏႈိင္းခဲ့ၾကသည္။

ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ေပၚေပါက္ေရးအတြက္လည္း ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ခဲ့ၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ နဝတ/နအဖ အာဏာပုိင္မ်ားသည္ ျပည္သူ႔ လႊတ္ေတာ္ေပၚေပါက္ေရးအတြက္ ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကို နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ဟန္႔တား ေႏွာက္ယွက္ခဲ့ၾကသည္။ ဤသို႔ ဟန္႔တား ေႏွာက္ယွက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္တရပ္ မေပၚေပါက္ႏုိင္ေသးေသာ္လည္း လႊတ္ေတာ္ကိုယ္စားျပဳေကာ္မတီကိုကား အခုိင္အမာ ဖြဲ႔စည္းႏုိင္ခဲ့ေပသည္။ ထိုေကာ္မတီတြင္ ရခုိင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္ တြဲဘက္အေထြေထြ အတြင္းေရးမႉး ဦးေအးသာေအာင္သည္ အတြင္းေရးမႉး တာဝန္ကို ေပးအပ္ျခင္းခံရၿပီး ရခုိင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႔ခ်ဳပ္၏ ဥကၠ႒ဦးေစာျမေအာင္မွာ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ဥကၠ႒အျဖစ္ ခန္႔အပ္ျခင္းခံရေပသည္။

ယေန႔ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ႏုိင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရး၊ လူမႈေရး၊ ႏုိင္ငံတကာဆက္ဆံေရးနယ္ပယ္မ်ားတြင္ ဆိုးရြားေသာ အက်ပ္အတည္းမ်ား ႏွင့္ရင္ဆုိင္ၾကံဳေတြ႔လ်က္ရွိေပသည္။ ဤအက်ပ္အတည္းမ်ားကို ေျဖရွင္းႏုိင္ရန္ တခုတည္းေသာ နည္းလမ္းမွာ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးအေျဖရွာျခင္းမွတပါး အျခားနည္းလမ္းမရွိေပ။ ေတြ႔ဆံု ေဆြးေႏြးျခင္းျဖင့္သာ အမ်ိဳးသားျပန္လည္ သင့္ျမတ္ေရးကို ရယူႏုိင္ၿပီး ဒီမိုကေရစီထြန္းကားေရးႏွင့္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ိဳးမ်ားျပႆနာကို လက္ေတြ႔က်က်ေျဖရွင္းႏုိင္ေပမည္။ ဤျပႆနာသည္ အမ်ိဳးသားေရး ျပႆနာ၏ အဓိကက်ေသာျပႆနာလည္းျဖစ္ေပသည္။ ဤျပႆနာမ်ားကို ေျဖရွင္းရန္အတြက္ ဒီမိုကေရစီ အေျခခံတရားမ်ား ထြန္းကားရန္လည္း လိုအပ္ေပသည္။ ဤအေျခခံမ်ားျဖင့္သာ အမ်ိဳးသား ေသြးစည္းညီညြတ္ေရးကို တည္ေဆာက္ႏုိင္ေပမည္။ ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရးမ်ားအနက္ ျပည္သူတို႔၏ လြတ္လပ္ခြင့္ႏွင့္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာသည္ ျပည္သူလူထုမွ ဆင္းသက္သည္ဟူေသာ အေျခခံတရားမ်ားကို ေလးစား လိုက္နာရန္လိုသည္။

ထို႔ေၾကာင့္ (၁၉၉ဝ)ျပည့္ႏွစ္ေရြးေကာက္ပြဲသည္ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ေရြးေကာက္ပြဲျဖစ္သည့္အားေလ်ာ္စြာ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ကို ေခၚယူ က်င္းပေပးရန္လိုသည္။ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္မွ ခ်မွတ္ေပးေသာ အမ်ိဳးသား လုပ္ငန္းစဥ္ျဖင့္ တုိင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားျပႆနာကို ေျဖရွင္းရေပမည္။ တုိင္း ရင္းသားျပႆနာကို ေျဖရွင္းမည္ဆုိပါကလည္း ဒီမိုကေရစီက်ၿပီး ပိုမို က်ယ္ျပန္႔ေသာ ညီလာခံတရပ္ကို က်င္းပရန္လိုသည္။ ထိုညီလာခံ၌ ေဆြးေႏြးညိွႏႈိင္းျခင္းျဖင့္ ရရွိလာေသာအေျခခံမူမ်ားျဖင့္သာ စစ္မွန္ေသာ ျပည္ေထာင္စုကို တည္ေဆာက္ရမည္ျဖစ္ေပသည္။

ထုိ႔ေၾကာင့္ အက်ပ္အတည္းမ်ားႏွင့္ ရင္ဆုိင္ၾကံဳေတြ႔ေနရေသာ ျပႆနာမ်ားကို ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးျခင္းျဖင့္ ေျဖရွင္းေရး၊ အမ်ိဳးသားစည္းလံုး ညီညြတ္ေရးမွသည္ စစ္မွန္ေသာျပည္ေထာင္စုႀကီး ေပၚေပါက္ေရးစသည္တုိ႔သည္ တမ်ိဳးသားလံုး၏ အဓိကတာဝန္ျဖစ္ေပသည္။ ထိုနည္းတူစြာ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ား၏ တာဝန္လည္းျဖစ္ေပသည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ရခိုင္အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ ျဖတ္သန္းလာခဲ့ရေသာ အမ်ိဳးသားလူပ္ရွားမႈ အေတြ႔အၾကံဳမ်ားကို သင္ခန္းစာယူၿပီး စစ္မွန္ေသာျပည္ေထာင္စုဖြဲ႔စည္ျခင္း၊ ျပည္ေထာင္စု၏ အာဏာကို အမ်ိဳးသားမ်ား အညီအမွ်တန္းတူရည္တူ ခြဲေဝက်င့္သံုးျခင္းအားျဖင့္ ကိုယ္ပုိင္ျပဌာန္းခြင့္ အျပည့္အဝရွိေသာ ျပည္နယ္ ျဖစ္ေပၚလာေရးအတြက္ အားသြန္ခြန္စုိက္ၾကိဳးပမ္းသြားၾကရေပမည္။

ေအာင္ေကာင္းမြန္
ရခိုင္ဒီမိုကေရစီအဖြဲ႕ခ်ဳပ္